Η επανάσταση δεν έγινε…

του Στέλιου Συρμόγλου                                                                   Δεν αναφέρομαι στη “μακαριότητα” του Ελληνα, ο οποίος πέρασε στη συμφωνία του πεπρωμένου, χωρίς να ακούει τους τρανταχτούς ήχους των επερχομένων γεγονότων. Δεν αναφέρομαι στους Ελληνες της απάθειας και της αφασίας, οι οποίοι ορώντες και μη βλέποντες, εθίζονται στην ανοχή και ευελπιστούν παθητικά για τα αποφάγια από τα πλουσιοπάροχα τραπέζια των προνομιούχων και των κατεχόντων…Ο Ελληνας ισορροπεί αναμφίβολα πλέον ως αντικείμενο μια μεγάλης πλάνης και μάλιστα ως κεκράκτης και χειροκροτητής ενίοτε παντός βδελυρού εκ της εξουσίας απορρέοντος…

Αναφέρομαι στον Χέρμπερτ Μαρκούζε, με την ευκαιρία μιας σχετικά πρόσφατης εκδήλωσης, που έγινε στο πανεπιστήμιο της Χαιδεμβέργης, για το γνωστό εβραικής καταγωγής Γερμανό φιλόσοφο, ο οποίος σταδιοδρόμησε στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου δίδαξε σε αρκετά πανεπιστήμια φιλοσοφία και ειδικότερα την εγελιανή φιλοσοφία.
Δεν ειναι ωστόσο ευρύτερα γνωστός για τις ακαδημαικές του μελέτες. Την αναγνώρισή του την οφείλει σε δυο-τρία βιβλία του, με προκλητικούς τίτλους: Ο Μονοδιάστατος Ανθρωπος, Ερως και Πολιτισμός, Λογική και Επανάσταση, το Τέλος της Ουτοπίας. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι ο “μαρξοφροιδιστής” στοχαστής ανήκει στους κύριους εκπροσώπους της Κριτικής Σχολής, της Σχολής, δηλαδή, των μαρξιανών φιλοσόφων, οι οποίοι ασπάζονται εκλεκτικά ορισμένες αρχές του Μαρξισμού.
Πολλές αμφιβολίες γεννιούνται ως προς τον κριτικό χρακτήρα αυτής της Σχολής και της θεωρίας της, η οποία δεν αποδέχεται ούτε την ολοκληρωτική προπαγάνδα, ούτε φυσικά τη φιλελεύθερη διανόηση. Ο Μαρκούζε προσπάθησε να συνδέσει το φροιδισμό, την ορμητική φορά του libido, με τον ιστορικό υλισμό του μαρξισμού, στηριγμένος στην καταπιεστική, όπως έλεγε, δομή της καταναλωτικής κοινωνίας.
Η libido αποτελεί εκστατικοδημιουργική φορά που ελευθερώνει το υποκείμενο, προσφέροντάς το ταυτόχρονα δυνατότητα δράσης και πλέριας διάπτυξης. Ο παλμός της ζωής είναι ερωτικός, έστω κι αν προέρχεται απο τα ανεξιχνίαστα βάθη της φυσικής ορμής, τα οποία αγνοούν την υποκειμενικότητα. Εντούτοις, ο ερωτικός παλμός (σεξουαλικός θα έπρεπε να λέμε, αν θέλαμε να είμαστε πιστοί στην υλιστική αρχή), παρά τους μηχανισμούς απώθησης των διαδοχικών ιστορικών σχημάτων, στέκεται στην αρχή των μεγάλων έργων και δημιουργεί τον πολιτισμό.
Το Υποκείμενο ανίσταται και εξανίσταται ακάθεκτο, αυτοορίζεται ως επαναστατική πνοή, ως καταλυτική δύναμη που θα ορθώσει τον κόσμο του ερωτικοποιητικά. Ελευθερώνεται. Κι όμως, το Υποκείμενο αυτοπεριορίζεται τελεσίδικα εξαιτίας της κοινωνικότητας του, αφού είναι αδιανόητο χωρίς τον κοινωνικό του περίγυρο και τις αυταπόδεικτες υποχρεώσεις του. Καλέιται να συμφιλιώσει το βασίλειο της Αναγκαιότητας με το βασίλειο της Ελευθερίας στο πλαίσιο της συνύπαρξης και συνδιάπτυξης Λόγου και Ελευθερίας-Αναγκαιότητας και δημιουργικότητας.
Θεωρώντας ο Μαρκούζε τις “αλλοτριωμένες” δυτικές κοινωνίες, των οποίων έδρεψε οπωσδήποτε τις προσφορές, επιμαρτυρεί τις αρχές του μαρξισμού, αλλά ταυτόχρονα διακηρύττει ότι “κάποιες από τις έννοιες της μαρξιστικής θεωρίας πρέπει να επανεξεταστούν”. Πέρα από τις αλλοτριώνουσες καταστάσεις και τα δεσμά τους, η τεχνολογία και η επιστήμη τίθενται στην υπηρεσία του κράτους και των γηρασμένων θεσμών, αυξάνουν την καταπίεση και δημιουργούν το νέο προλεταριάτο.
Τις μειοψηφίες των περιθωριακών και των διανοούμενων, τους αμφισβητίες και τους ασυμβίβαστους. Αυτοί θα κάνουν την επανάσταη, αφού το προλεταριάτο αφομοιώθηκε από το σύστημα που παράγει το Μονοδιάστατο Ανθρωπο. Η επανάσταση δεν θα είναι προλεταριακή. Θα συνδυάζει φολκλόρ, ερωτισμό, αισθητικοδημιουργικό πάθος και περιθωριακές τάσεις. Υπάρχει στην επαναστατική αναμονή του Μαρκούζε, του “πατέρα”, αναρχίζουσα διάθεση και αντικοινωνική προκατάληψη, όπως ημιαλογικός ρατσισμός ως αναδημιουργική έκσταση μερικών ομάδων. Διακρίνουμε επιπλέον και ποιητική διάθεση, μαζί με τις υποκειμενιστικές εκφράσεις, όπως και ίχνη εγελιανισμού.
Οι επαναστατικές ιδέες του Μαρκούζε έκανα θόρυβο, γιατί δελέασαν αναμένουσες και εξεγερμένες μειοψηφίες και γιατί δημιούργησαν ένα μεταιδεολογικό κοκτέιλ με κάποια γοητεία, που στηρίζεται στην εκλεκτική δύναμη της σύνθεσής του. Οπως και στην άρνηση του ό,τι απολαμβάνουν οι νέοι των δυτικών κοινωνιών. Με την πρώτη όμως κριτική ματιά, οι αντιφάσεις του Μαρκούθζε είναι φανερές. Πρώτα-πρώτα αναιρείται έμμεσα ο ιστορικός υλισμός, όταν υπεροτονίεται η ερωτικουποκειμενική διάσταση του ανθρώπου σε βάρος των αδήριτων οικονομικών “όρων”. Βέβαια, ο Μαρκούζε συνειδητοποίθησε τις αδυναμίες και τις συνέπειες του ιστορικού υλισμού, αλλά παρέμεινε παράδοξα προσδεμένος στο άρμα του, έστω και ως αιρετικός.
Στη συνέχεια, η αναρχίζουσα διάθεση και το πνεύμα της γενικής αμφισβήτησης καθιστά αδύνατη την ισχύ κάθε μελλοντικού θεσμού, ο οποίος με τη σειρά του θα γίνει καταπιεστικός. Το Υποκείμενο, όπως το εκλαμβάνει ο Μαρκούζε, δύσκολα συμβιβάζεται με οποιοδήποτε κοινωνικό processus, έστω και επαναστατικό.
Που είναι, λοιπόν, η Επανάσταση; Η νέα Επανάσταση των μειοψηφιών; Μάταια αναμένεται. Οι φολκλορικές ιαχές επαναστατικού πυρετού μοιάζουν κατά βάθος με ναρκωτικά που αυτοικανοποιούν ως ρέμβη, χωρίς ωστόσο να μπορούν να φωτίζουν το είναι του κοινωνικού γίγνεσθαι. Απαιτείται νηφαλιότητα, οξυμμένο πνεύμα και “απόσυρση” από τις θνήσκουσες ιδεολογίες, οι οποίες στη μέθη του προμηθεισμού τους, νόμισαν πως θα ελευθερώνουν τους καταδυναστευόμενους….

ΠΗΓΗ

• Facebook
• Twitter
• Linkedin
• Pinterest

You Might Also Like

ΕΛΛΑΔΑ

« PREV

NEXT »